เงื่อนเวลาเริ่มต้น-สิ้นสุดให้สันนิษฐานว่าเพื่อประโยชน์แก่ฝ่ายลูกหนี้

โจทก์กับนางเฉลิมศรีตกลงทำสัญญาจะซื้อขายที่ดินโดยอาศัยหลักฐานเป็นหนังสือจึงห้ามมิให้คู่ความนำสืบพยานบุคคลว่ายังมีข้อความเพิ่มเติมนอกเหนือจากสัญญาอยู่อีกและตามสัญญาไม่มีข้อตกลงว่าให้นางเฉลิมศรี มาเก็บเงินจากโจทก์ ณ ภูมิลำเนาของโจทก์ โจทก์ต้องชำระ ณ ภูมิลำเนาของนางเฉลิมศรี ตามสัญญากำหนดให้โจทก์ส่งเงินเป็นรายเดือนของทุกเดือนภายในกำหนด 2 ปี แต่มิได้กำหนดว่าจะต้องส่งเดือนละเท่าใด คู่สัญญาถือเอาเงื่อนเวลาที่กำหนดให้โจทก์ชำระให้ครบถ้วนภายในกำหนดเวลา 2 ปี เป็นข้อสำคัญ โจทก์ย่อมได้รับประโยชน์จากเงื่อนเวลา จะถือเอาว่าจำนวนเงินที่ต้องผ่อนชำระในแต่ละเดือนเท่ากับราคาที่ซื้อขายหารด้วยระยะเวลา 2 ปี หรือ 24 เดือนไม่ได้ จึงฟังได้ว่าโจทก์ได้ชำระราคาที่ดินให้แก่นางเฉลิมศรี แล้วเป็นเงิน 90,000 บาท คงค้างชำระอยู่อีก 610,000 บาท โจทก์ฟ้องคดีนี้ยังอยู่ภายในกำหนดเวลา 2 ปี ซึ่งเป็นเงื่อนเวลาที่โจทก์จะผ่อนชำระให้ตามสัญญาได้ โจทก์จึงไม่เป็นฝ่ายผิดสัญญา
 
คำพิพากษาศาลฎีกาที่  5291/2537 

   ฉ. ทำสัญญาจะขายที่ดินพิพาทอันเป็นสินสมรสให้แก่โจทก์โดยไม่ได้รับความยินยอมจากจำเลยผู้เป็นสามี ซึ่งจำเลยอาจขอให้ศาลเพิกถอนนิติกรรมนั้นได้ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์มาตรา 1480 เดิม แต่ตราบใดที่สัญญายังมิได้ถูกศาลเพิกถอนสัญญาย่อมสมบูรณ์ตามกฎหมาย การที่จำเลยเพียงแต่มีหนังสือบอกล้างสัญญาไปยังโจทก์โดยมิได้ขอให้ศาลเพิกถอนสัญญา สัญญาจึงยังสมบูรณ์ตามกฎหมาย โจทก์ฟ้องโดยแนบสำเนาภาพถ่ายหนังสือสัญญาการซื้อขายระหว่างโจทก์ กับ ฉ. มาท้ายฟ้องซึ่งถือเป็นส่วนหนึ่งของฟ้อง จำเลยมิได้ให้การปฏิเสธว่า ฉ. มิได้ทำสัญญาตามสำเนาภาพถ่ายดังกล่าวต้องถือว่าจำเลยยอมรับถึงการมีอยู่ของต้นฉบับและความถูกต้องแห่งสำเนาเอกสารนั้นตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่งมาตรา 125 ศาลรับฟังสำเนาเอกสารนั้นแทนต้นฉบับได้ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง มาตรา 93(1) โจทก์กับ ฉ. ตกลงทำสัญญาจะซื้อขายที่ดินพิพาทโดยอาศัยหลักฐานเป็นหนังสือ กรณีจึงต้องด้วยประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่งมาตรา 94(ข) ที่ห้ามมิให้คู่ความนำสืบ พยานบุคคลว่ายังมีข้อความเพิ่มเติมนอกเหนือจากสัญญาอยู่อีก เมื่อตามสัญญาเอกสารดังกล่าวไม่มีข้อตกลงว่าให้ ฉ. เก็บเงินจากโจทก์ ณ ภูมิลำเนาของโจทก์การที่โจทก์นำสืบพยานบุคคลว่าได้ตกลงกันดังกล่าว จึงต้องห้ามมิให้รับฟัง โจทก์ต้องชำระเงิน ณ ภูมิลำเนาของ ฉ. ผู้เป็นเจ้าหนี้ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 324 ตามสัญญากำหนดให้โจทก์ส่งเงินเป็นรายเดือนของทุกเดือนภายในกำหนด 2 ปี โดยไม่ได้กำหนดว่าจะต้องส่งเดือนละเท่าใดพฤติการณ์แสดงว่าคู่สัญญาถือเอาเงื่อนเวลาที่กำหนดให้โจทก์ชำระให้ครบถ้วนภายในกำหนดเวลา 2 ปี เป็นข้อสำคัญ โจทก์ย่อมได้รับประโยชน์จากเงื่อนเวลาดังกล่าว จะถือเอาว่าจำนวนเงินที่ต้องผ่อนชำระในแต่ละเดือนเท่ากับราคาที่ซื้อขายหารด้วยระยะเวลา2 ปี หาได้ไม่ บทบัญญัติประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 326 เพียงแต่ให้สิทธิแก่ผู้ชำระหนี้ในอันที่จะเรียกร้องให้ผู้รับชำระหนี้ออกใบเสร็จให้เท่านั้น มิได้หมายความว่าต้องมีใบเสร็จจึงจะรับฟังเป็นหลักฐานได้

          โจทก์ฟ้องและแก้ไขคำฟ้องว่า นางเฉลิมศรี ได้ทำสัญญาจะขายที่ดินตามหนังสือรับรองการทำประโยชน์ (น.ส.3 ก.) เลขที่ 189ให้แก่โจทก์ในราคา 700,000 บาท ตกลงผ่อนชำระเป็นรายเดือนทุกเดือนต่อมานางเฉลิมศรีถึงแก่กรรม จำเลยในฐานะผู้จัดการมรดกของนางเฉลิมศรีได้มีหนังสือถึงโจทก์บอกล้างสัญญาจะซื้อขายที่ดินพิพาท โดยอ้างว่าที่ดินพิพาทเป็นสินสมรสและสัญญาดังกล่าวจำเลยซึ่งเป็นสามีไม่ได้ให้ความยินยอม การกระทำของนางเฉลิมศรีและจำเลยถือว่าเป็นฝ่ายผิดสัญญา ทำให้เกิดความเสียหายแก่โจทก์ผู้ทำสัญญาโดยสุจริต กล่าวคือ ก่อนที่โจทก์จะตกลงทำสัญญากับนางเฉลิมศรี นางเฉลิมศรีบอกว่าที่ดินพิพาทเป็นสินส่วนตัวและไม่มีสามีตามกฎหมาย ขอให้บังคับจำเลยรับเงิน ส่วนที่เหลือจำนวน 610,000 บาท จากโจทก์ และให้จำเลยโอนที่ดินพิพาทแก่โจทก์ถ้าจำเลยไม่ยอมโอน ขอให้ถือเอาคำพิพากษาแทนการแสดงเจตนาของจำเลย

          จำเลยให้การว่า จำเลยเป็นสามีโดยชอบด้วยกฎหมายของนางเฉลิมศรีที่ดินพิพาทเป็นสินสมรสซึ่งนางเฉลิมศรีทำสัญญาขาย โดยไม่ได้รับความยินยอมจากจำเลย สัญญาเป็นโมฆียะ จำเลยได้บอกล้างนิติกรรมสัญญาดังกล่าวแล้ว โจทก์ไม่เคยชำระเงินแก่นางเฉลิมศรีเป็นรายเดือน ทั้งตามสัญญาระบุให้โจทก์เป็นผู้ส่งเงินแก่นางเฉลิมศรีเป็นรายเดือน เมื่อโจทก์ไม่มีหลักฐานการส่งเงินชำระแก่นางเฉลิมศรีโจทก์จึงเป็นฝ่ายผิดสัญญา สัญญาไม่ได้ระบุเครื่องหมายที่ดินที่ซื้อขาย และไม่ได้ระบุจำนวนเงินที่ผ่อนชำระกันในแต่ละเดือน สัญญาที่โจทก์อ้างจึงไม่เป็นหลักฐานเป็นหนังสือที่โจทก์จะนำมาฟ้องร้อง ขอให้ยกฟ้อง

          ศาลชั้นต้นพิจารณาแล้วพิพากษาให้จำเลยในฐานะผู้จัดการมรดกของนางเฉลิมศรี  รับเงินราคาที่ดินที่ค้างจำนวน 610,000 บาทจากโจทก์ และให้จำเลยโอนที่ดินพิพาทตามหนังสือรับรองการทำประโยชน์ (น.ส.3 ก.) เลขที่ 189ตำบลหาดคำ อำเภอเมืองหนองคาย จังหวัดหนองคาย ให้แก่โจทก์ หากจำเลยไม่ยอมโอน ให้ถือเอาคำพิพากษาแทนการแสดงเจตนาของจำเลย

          จำเลยอุทธรณ์

          ศาลอุทธรณ์ภาค 1 พิพากษายืน

          จำเลยฎีกา

          ศาลฎีกาวินิจฉัยว่า "...ปัญหาข้อต่อไปที่จำเลยฎีกาว่า จำเลยกับนางเฉลิมศรี ร่วมกันซื้อที่ดินพิพาทจากนางสุคนธ์ ซึ่งจำเลยมีนางสุคนธ์เป็นพยานเบิกความในข้อนี้ จำเลยกับนางเฉลิมศรี จึงเป็นเจ้าของร่วมในที่ดินพิพาท ต่อมาเมื่อจำเลยกับนางเฉลิมศรี จดทะเบียนสมรสกัน ที่ดินพิพาทตกเป็นสินสมรส นางเฉลิมศรี ทำสัญญาจะขายที่ดินพิพาทให้แก่โจทก์โดยไม่ได้รับความยินยอมจากจำเลยผู้เป็นสามี สัญญาจึงไม่สมบูรณ์ สัญญาตามเอกสารหมาย จ.2 มิได้ปิดอากรแสตมป์ตามกฎหมาย ต้องห้ามมิให้รับฟังเป็นพยานหลักฐานในคดีแพ่งตามประมวลรัษฎากร มาตรา 118 นอกจากนี้สัญญามิได้ระบุเครื่องหมายที่ดินและจำนวนเงินที่จะผ่อนชำระในแต่ละเดือนอันเป็นข้อสาระสำคัญที่จะต้องตกลงกัน สัญญาดังกล่าวเป็นสำเนาซึ่งตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่งมาตรา 93 บัญญัติให้ยอมรับฟังได้แต่ต้นฉบับเอกสารเท่านั้นถือไม่ได้ว่าโจทก์มีหลักฐานการซื้อขายเป็นหนังสือตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 456 วรรคสอง โจทก์ไม่มีอำนาจฟ้อง เห็นว่าแม้จะฟังว่าที่ดินพิพาทเป็นสินสมรสและนางเฉลิมศรีทำสัญญาจะขายที่ดินพิพาทให้แก่โจทก์โดยไม่ได้รับความยินยอมจากจำเลยผู้เป็นสามีตามที่จำเลยกล่าวอ้างก็ตาม แต่ผลก็คือจำเลยอาจขอให้ศาลเพิกถอนนิติกรรมนั้นได้ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์มาตรา 1480 เดิม ซึ่งเป็นกฎหมายที่ใช้บังคับในขณะที่นางเฉลิมศรี ทำสัญญาตามมาตรา 63 แห่งพระราชบัญญัติแก้ไขเพิ่มเติมประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ (ฉบับที่ 10) พ.ศ. 2533 ตราบใดที่สัญญายังมิได้ถูกศาลเพิกถอน สัญญาย่อมสมบูรณ์ตามกฎหมายการที่จำเลยเพียงแต่มีหนังสือบอกล้างสัญญาไปยังโจทก์โดยมิได้ขอให้ศาลเพิกถอนสัญญาแต่อย่างใด สัญญาจึงยังสมบูรณ์ตามกฎหมาย สัญญาจะซื้อขายที่ดินพิพาทระหว่างโจทก์กับนางเฉลิมศรี ตามเอกสารหมาย จ.2 แม้จะมิได้ปิดอากรแสตมป์ก็ไม่ต้องห้ามมิให้รับฟังเป็นพยานหลักฐานในคดีแพ่งตามประมวลรัษฎากร มาตรา 118 เพราะประมวลรัษฎากรมิได้บังคับให้สัญญาซื้อขายหรือจะซื้อขายเป็นตราสารที่ต้องปิดอากรแสตมป์ ส่วนที่สัญญาดังกล่าวมิได้ระบุเครื่องหมายที่ดินและจำนวนเงินที่ต้องผ่อนชำระกันในแต่ละเดือนก็หาใช่ข้อสาระสำคัญอันจะมีผลทำให้ไม่เป็นสัญญาและไม่มีหลักฐานเป็นหนังสือตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 456 วรรคสอง ดังที่จำเลยกล่าวอ้างไม่ โจทก์ฟ้องโดยแนบสำเนา ภาพถ่ายหนังสือสัญญาการซื้อขายระหว่างโจทก์กับนางเฉลิมศรี มาท้ายฟ้องซึ่งถือเป็นส่วนหนึ่งของฟ้อง จำเลยมิได้ให้การปฏิเสธว่านางเฉลิมศรี มิได้ทำสัญญาตามสำเนาภาพถ่ายดังกล่าวต้องถือว่าจำเลยยอมรับทั้งตามทางนำสืบของจำเลย จำเลยอ้างส่งสัญญาตามสำเนาภาพถ่ายเอกสารหมาย ล.7 เป็นพยานและเบิกความรับว่าตรวจพบอยู่ในกระเป๋าถือของนางเฉลิมศรี ซึ่งสำเนาภาพถ่ายสัญญาที่จำเลยอ้างส่งดังกล่าวตรงกับสำเนาภาพถ่ายสัญญาท้ายฟ้องและสำเนาสัญญาเอกสารหมาย จ.2 กรณีถือได้ว่าจำเลยยอมรับถึงการมีอยู่ของต้นฉบับและความถูกต้องแห่งสำเนาเอกสารนั้นตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง มาตรา 125 ศาลรับฟังสำเนาสัญญาเอกสารหมาย จ.2 แทนต้นฉบับได้ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง มาตรา 93(1) ดังนี้สำเนาสัญญาดังกล่าวจึงเป็นหลักฐานการซื้อขายเป็นหนังสือตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 456 วรรคสอง โจทก์มีอำนาจฟ้อง ฎีกาข้อนี้ของจำเลยฟังไม่ขึ้น

          ปัญหาข้อต่อไปที่จำเลยฎีกาว่า ที่โจทก์อ้างว่าตกลงให้นางเฉลิมศรี มาเก็บเงินจากโจทก์เป็นการขัดกับสัญญาเอกสารหมาย จ.2 และเป็นการนำสืบเปลี่ยนแปลงแก้ไขข้อความในเอกสาร ต้องห้ามตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง มาตรา 94(ข) รับฟังไม่ได้โจทก์มีหน้าที่ต้องชำระเงินให้แก่นางเฉลิมศรี ณ ภูมิลำเนาของนางเฉลิมศรี ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 324 จำนวนเงินที่ผ่อนชำระในแต่ละเดือนต้องเท่ากับราคาที่ซื้อขายหารด้วยระยะเวลา 2 ปี หรือ 24 เดือน ซึ่งตกเดือนละ 29,000 บาทเศษ บันทึกการรับเงินเอกสารหมาย จ.4 มิใช่ใบเสร็จตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 326 และแม้จะฟังว่านางเฉลิมศรีได้รับชำระเงินตามเอกสารหมาย จ.4 แต่หลังจากเดือนพฤศจิกายน 2531 โจทก์ไม่ได้ชำระอีก โจทก์เป็นฝ่ายผิดสัญญา เห็นว่าโจทก์กับนางเฉลิมศรี ตกลงทำสัญญาจะซื้อขายที่ดินพิพาทโดยอาศัยหลักฐานเป็นหนังสือตามสัญญาเอกสารหมาย จ.2 กรณีจึงต้องด้วยประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง มาตรา 94(ข) ที่ห้ามมิให้คู่ความนำสืบพยานบุคคลว่ายังมีข้อความเพิ่มเติมนอกเหนือจากสัญญาอยู่อีก เมื่อตามสัญญาเอกสารหมาย จ.2 ไม่มีข้อตกลงว่าให้นางเฉลิมศรี มาเก็บเงินจากโจทก์ ณ ภูมิลำเนาของโจทก์ การที่โจทก์นำสืบพยานบุคคลว่าได้ตกลงกันดังกล่าว จึงต้องห้ามมิให้รับฟัง โจทก์ต้องชำระ ณ ภูมิลำเนาของนางเฉลิมศรีผู้เป็นเจ้าหนี้ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 324 ฎีกาส่วนนี้ของจำเลยฟังขึ้น แต่แม้เป็นเช่นนั้น เมื่อตามสัญญาเอกสารหมาย จ.2 กำหนดให้โจทก์ส่งเงินเป็นรายเดือนของทุกเดือนภายในกำหนด 2 ปี โดยไม่ได้กำหนดว่าจะต้องส่งเดือนละเท่าใด พฤติการณ์แสดงว่าคู่สัญญาถือเอาเงื่อนเวลาที่กำหนดให้โจทก์ชำระให้ครบถ้วนภายในกำหนดเวลา 2 ปี เป็นข้อสำคัญ โจทก์ย่อมได้รับประโยชน์จากเงื่อนเวลาดังกล่าวจะถือเอาว่าจำนวนเงินที่ต้องผ่อนชำระในแต่ละเดือนเท่ากับราคาที่ซื้อขายหารด้วยระยะเวลา 2 ปี หรือ 24 เดือน ตามที่จำเลยกล่าวอ้างหาได้ไม่ สำหรับเอกสารหมาย จ.4 จะเป็นใบเสร็จตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 326 หรือไม่หาใช่ข้อสำคัญไม่เพราะบทบัญญัติดังกล่าวเพียงแต่ให้สิทธิแก่ผู้ชำระหนี้ในอันที่จะเรียกร้องให้ผู้รับชำระหนี้ออกใบเสร็จให้เท่านั้น มิได้หมายความว่าต้องมีใบเสร็จจึงจะรับฟังเป็นหลักฐานได้ โจทก์มีตัวโจทก์และนายชาติชาย บุตรโจทก์เบิกความประกอบเอกสารหมาย จ.4 ว่าโจทก์ได้ชำระราคาที่ดินพิพาทให้แก่นางเฉลิมศรี แล้วรวม 4 งวดเป็นเงิน 90,000 บาท นายพงษ์ทัศน์  พยานจำเลยซึ่งเป็นทนายจำเลยเบิกความรับว่า โจทก์ได้นำรายการบัญชีที่ผ่อนชำระมาให้พยานดูซึ่งปรากฏว่าได้ชำระแล้วรวม 4 งวด เป็นเงิน 90,000 บาท อันเป็นการเจือสมกับข้อนำสืบของโจทก์ ทั้งจำเลยไม่มีพยานนำสืบให้เห็นเป็นอย่างอื่น จึงฟังได้ว่าโจทก์ได้ชำระราคาที่ดินพิพาทให้แก่นางเฉลิมศรี แล้วเป็นเงิน 90,000 บาท คงค้างชำระอยู่อีก 610,000 บาท แม้หลังจากเดือนพฤศจิกายน 2531 โจทก์จะไม่ได้ชำระให้อีก แต่เมื่อโจทก์ฟ้องคดีนี้ยังอยู่ภายในกำหนดเวลา 2 ปี ซึ่งเป็นเงื่อนเวลาที่โจทก์จะผ่อนชำระให้ตามสัญญาได้ กรณีจะอ้างว่าโจทก์เป็นฝ่ายผิดสัญญาหาได้ไม่ ฎีกาส่วนนี้ของจำเลยฟังไม่ขึ้น"

          พิพากษายืน

มาตรา 192  เงื่อนเวลาเริ่มต้นหรือเงื่อนเวลาสิ้นสุดนั้น ให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่ากำหนดไว้เพื่อประโยชน์แก่ฝ่ายลูกหนี้ เว้นแต่จะปรากฏโดยเนื้อความแห่งตราสารหรือโดยพฤติการณ์แห่งกรณีว่าได้ตั้งใจจะให้เป็นประโยชน์แก่ฝ่ายเจ้าหนี้หรือแก่คู่กรณีทั้งสองฝ่ายด้วยกัน
ถ้าเงื่อนเวลาเป็นประโยชน์แก่ฝ่ายใด ฝ่ายนั้นจะสละประโยชน์นั้นเสียก็ได้ หากไม่กระทบกระเทือนถึงประโยชน์อันคู่กรณีอีกฝ่ายหนึ่งจะพึงได้รับจากเงื่อนเวลานั้น

มาตรา 326  บุคคลผู้ชำระหนี้ชอบที่จะได้รับใบเสร็จเป็นสำคัญจากผู้รับชำระหนี้นั้น และถ้าหนี้นั้นได้ชำระสิ้นเชิงแล้ว ผู้ชำระหนี้ชอบที่จะได้รับเวนคืนเอกสารอันเป็นหลักฐานแห่งหนี้ หรือให้ขีดฆ่าเอกสารนั้นเสีย ถ้าและเอกสารนั้นสูญหาย บุคคลผู้ชำระหนี้ชอบที่จะให้จดแจ้งความข้อระงับหนี้ลงไว้ในใบเสร็จหรือในเอกสารอีกฉบับหนึ่งต่างหากก็ได้
ถ้าหนี้นั้นได้ชำระแต่บางส่วนก็ดี หรือถ้าเอกสารนั้นยังให้สิทธิอย่างอื่นใดแก่เจ้าหนี้อยู่ก็ดี ท่านว่าลูกหนี้ชอบแต่ที่จะได้รับใบเสร็จไว้เป็นคู่มือและให้จดแจ้งการชำระหนี้นั้นลงไว้ในเอกสาร

มาตรา 1480  การจัดการสินสมรสซึ่งต้องจัดการร่วมกันหรือต้องได้รับความยินยอมจากอีกฝ่ายหนึ่งตามมาตรา 1476 ถ้าคู่สมรสฝ่ายหนึ่งได้ทำนิติกรรมไปแต่เพียงฝ่ายเดียวหรือโดยปราศจากความยินยอมของคู่สมรสอีกฝ่ายหนึ่ง คู่สมรสอีกฝ่ายหนึ่งอาจฟ้องให้ศาลเพิกถอนนิติกรรมนั้นได้ เว้นแต่คู่สมรสอีกฝ่ายหนึ่งได้ให้สัตยาบันแก่นิติกรรมนั้นแล้ว หรือในขณะที่ทำนิติกรรมนั้นบุคคลภายนอกได้กระทำโดยสุจริตและเสียค่าตอบแทน
การฟ้องให้ศาลเพิกถอนนิติกรรมตามวรรคหนึ่งห้ามมิให้ฟ้องเมื่อพ้นหนึ่งปี นับแต่วันที่ได้รู้เหตุอันเป็นมูลให้เพิกถอน หรือเมื่อพ้นสิบปีนับแต่วันที่ได้ทำนิติกรรมนั้น

มาตรา 94  เมื่อใดมีกฎหมายบังคับให้ต้องมีพยานเอกสารมาแสดง ห้ามมิให้ศาลยอมรับฟังพยานบุคคลในกรณีอย่างใดอย่างหนึ่งดังต่อไปนี้ แม้ถึงว่าคู่ความอีกฝ่ายหนึ่งจะได้ยินยอมก็ดี
(ก) ขอสืบพยานบุคคลแทนพยานเอกสาร เมื่อไม่สามารถนำเอกสารมาแสดง
(ข) ขอสืบพยานบุคคลประกอบข้ออ้างอย่างใดอย่างหนึ่ง เมื่อได้นำเอกสารมาแสดงแล้วว่า ยังมีข้อความเพิ่มเติม ตัดทอน หรือเปลี่ยนแปลงแก้ไขข้อความในเอกสารนั้นอยู่อีก
แต่ว่าบทบัญญัติแห่งมาตรานี้ มิให้ใช้บังคับในกรณีที่บัญญัติไว้ในอนุมาตรา (2) แห่งมาตรา 93 และมิให้ถือว่าเป็นการตัดสิทธิคู่ความในอันที่จะกล่าวอ้างและนำพยานบุคคลมาสืบประกอบข้ออ้างว่า พยานเอกสารที่แสดงนั้นเป็นเอกสารปลอมหรือไม่ถูกต้องทั้งหมด หรือแต่บางส่วน หรือสัญญาหรือหนี้อย่างอื่นที่ระบุไว้ในเอกสารนั้นไม่สมบูรณ์ หรือคู่ความอีกฝ่ายหนึ่งตีความหมายผิด

มาตรา 125  คู่ความฝ่ายที่ถูกอีกฝ่ายหนึ่งอ้างอิงเอกสารมาเป็นพยานหลักฐานยันตน อาจคัดค้านการนำเอกสารนั้นมาสืบโดยเหตุที่ว่าไม่มีต้นฉบับหรือต้นฉบับนั้นปลอมทั้งฉบับหรือบางส่วน หรือสำเนานั้นไม่ถูกต้องกับต้นฉบับ โดยคัดค้านต่อศาลก่อนการสืบพยานเอกสารนั้นเสร็จ
ถ้าคู่ความซึ่งประสงค์จะคัดค้านมีเหตุผลอันสมควรที่ไม่อาจทราบได้ก่อนการสืบพยานเอกสารนั้นเสร็จว่าต้นฉบับเอกสารนั้นไม่มี หรือเอกสารนั้นปลอม หรือสำเนาไม่ถูกต้องคู่ความนั้นอาจยื่นคำร้องขออนุญาตคัดค้านการอ้างเอกสารมาสืบดังกล่าวข้างต้นต่อศาล ไม่ว่าเวลาใดก่อนศาลพิพากษา ถ้าศาลเห็นว่าคู่ความนั้นไม่อาจยกข้อคัดค้านได้ก่อนนั้น และคำขอนั้นมีเหตุผลฟังได้ ก็ให้ศาลมีคำสั่งอนุญาตตามคำขอ
ถ้าคู่ความซึ่งประสงค์จะคัดค้านไม่คัดค้านการอ้างเอกสารเสียก่อนการสืบพยานเอกสารนั้นเสร็จ หรือศาลไม่อนุญาตให้คัดค้านภายหลังนั้น ห้ามมิให้คู่ความนั้นคัดค้านการมีอยู่และความแท้จริงของเอกสารนั้น หรือความถูกต้องแห่งสำเนาเอกสารนั้น แต่ทั้งนี้ ไม่ตัดอำนาจของศาลในอันที่จะไต่สวนและชี้ขาดในเรื่องการมีอยู่ ความแท้จริง หรือความถูกต้องเช่นว่านั้น ในเมื่อศาลเห็นสมควร และไม่ตัดสิทธิของคู่ความนั้นที่จะอ้างว่าสัญญาหรือหนี้ที่ระบุไว้ในเอกสารนั้นไม่สมบูรณ์หรือคู่ความอีกฝ่ายหนึ่งตีความหมายผิด