สิทธิขั้นพื้นฐานในเชิงปรัชญา

   เนื่องจากขอบเขตหรือแนวสังเขปของวิชาสิทธิมนุษยชน(น.396)นี้ได้กำหนดให้นักศึกษาต้องเรียนรู้เรื่องปรัชญาที่เกี่ยวกับบรรดาสิทธิขั้นพื้นฐานด้วย ฉะนั้นในบันทึกนี้ข้าพเจ้าจึงจะขอกล่าวถึง สิทธิขั้นพื้นฐานในเชิงปรัชญา(ไล่ไปตามแต่ละยุคสมัยตั้งแต่อดีตจนถึงสมัยใหม่) ซึ่งรายละเอียดต่างๆมีดังต่อไปนี้
 
ปรัชญาในสมัยกรีก

   ในสมัยนี้มองว่าสิทธิเป็นสิ่งที่ผูกโยงกับระบบคุณธรรมและเหตุผล นอกจากนี้ยังมีแนวคิดว่าความรู้และความเข้าใจจะเป็นตัวกำหนดพฤติกรรมของมนุษย์ จึงอาจกล่าวได้ว่าสิทธินั้นเป็นเรื่องที่เกิดจากความรู้และเหตุผล และเป็นสิ่งที่ถูกต้อง โดยแนวคิดต่างๆในสมัยนี้ถูกคิดขึ้นโดยนักคิดดังต่อไปนี้
 
1.  โสเครติส  (Socrates)
   นักคิดผู้นี้หากจะกล่าวไปทุก ๆ ท่านคงจะรู้จักดีอยู่แล้วเป็นแน่ บุคคลผู้นี้ได้กล่าวไว้ว่า ความรู้คือคุณธรรม กล่าวคือ ถ้าคนเราไม่รู้ก็มักจะประพฤติผิด-ชั่วได้ง่ายๆ แต่ถ้าหากเขารู้แล้วเขาก็จะประพฤติตนไปในทางที่ถูกที่ควร (แม้เขาจะอ้างว่ารู้ แต่ถ้าเขายังทำผิดอยู่ ก็แสดงว่าบุคคลผู้นั้นไม่รู่จริง)

   นอกจากนี้ เขายังกล่าวไว้ว่า  มนุษย์ทุกคนนั้นมีกิเลส แต่มนุษย์เป็นสัตว์ประเสริฐที่ควบคุมตนเองได้  ฉะนั้น หากเรารู้จักควบคุมตนเอง ไม่ปล่อยให้เป็นไปตามสัญชาติญาณ มนุษย์ก็จะมีความรู้คุณธรรมและทำในสิ่งที่ถูกต้อง
 
2.  อริสโตเติล  (Aristotle)
   เขากล่าวไว้ว่า ธรรมชาติของมนุษย์ทุกคนมี 2 ภาค

1.  ภาคที่เป็นสัตว์โลกทั่วไป - ภาคนี้เป็นภาคที่สิ่งมีชีวิตทั่วไปมี เช่น กิน ขับถ่าย นอน เป็นต้น

2.ภาคที่เป็นสัตว์ประเสริฐ - ภาคนี้เป็นสิ่งที่ทำให้มนุษย์ต่างจากสัตว์อื่น คือ เป็นสิ่งมีชีวิตที่มีสติปัญญาระดับสูง และรู้จักแยกแยะสิ่งผิดชอบชั่วดี รวมทั้งมีความรับผิดชอบในการกระทำของตน
   มนุษย์ในภาคสัตว์ประเสริฐนั้นจึงสามารถเรียนรู้และทำความเข้าใจสิ่งต่างๆได้ว่า อะไรถูกผิด ควรไม่ควร และสามารถเข้าใจธรรมชาติได้
 
   นอกจากนักปราชญ์นักคิดทั้ง 2 คนนี้แล้ว ยังมีแนวคิดต่างๆ ที่เกิดขึ้นในสมัยนี้อีกได้แก่

1.แนวคิดของพวกสโตอิก (Stoicism)

   พวกนี้มีแนวเกี่ยวกับเรื่องแบบแผนการดำเนินชีวิตที่ถูกต้อง โดยพวกสโตอิก กล่าวว่า มนุษย์ต้องรู้จักหน้าที่ มีความรับผิดชอบ และทำเพื่อสังคม นอกจากนี้พวกเขายังคิดว่าการที่มนุษย์มีความทุกข์นั้นเพราะมนุษย์มีความอยาก นั่นเอง

2.แนวคิดที่ตรงข้ามกับพวกสโตอิก

   2.1.  พวก Epicurian - เสนอว่ามนุษย์ควรดำเนินชีวิตโดยการแสวงหาความสุขใส่ตัวเพียงอย่างเดียวเท่านั้น
   2.2.  พวก Sophist - กล่าวว่า อำนาจคือธรรม หรือก็คือแนวคิดว่า  ผู้ที่แข็งกว่าคือผู้กำหนดความถูกต้อง  (Man is the measure of all things.)
 
ปรัชญาในสมัยโรมัน

   รับแนวคิดของพวก Stoic หรือ Stoicism มาเป็นฐานหรือเป็นหลักการ ซึ่งนำไปสู่การสร้างกฎหมายบ้านเมืองของพวกเขา จึงอาจกล่าวได้ว่าแนวคิดนามธรรมนั้นกรีกเป็นคนคิดค้น ส่วนแนวคิดเหล่านั้นโรมันเป็นคนเอามาทำให้เป็นรูปธรรมต่อไป โดยในยุคนี้ มีนักปราชญ์หรือนักคิดคนสำคัญก็คือ  ชิเซโร  (Cicero) เขาเป็นผู้กล่าวไว้ว่า กฎหมายที่แท้จริง คือ กฎหมายที่ถูกต้อง เป็นนิรันดร์ และถูกต้องเสมอในทุกที่ทุกเวลา  (Cosmopolitanism) นอกจากนี้ในสมัยนี้ยังเกิดประมวลกฎหมายที่สำคัญขึ้น ซึ่งก็คือ ประมวลกฎหมายของพระเจ้าจุสติเนียน (Corpus Juris Civilis)  จึงอาจกล่าวได้ว่า ในสมัยโรมันนี้ ต่างจากสมัยกรีก ตรงที่สิทธินั้นได้รับการเขียนไว้เป็นรูปธรรมมากขึ้น อาทิ เขียนไว้ในกฎหมาย ในขณะที่กรีกนั้นได้ปล่อยให้สิทธิเป็นเรื่องของธรรมชาติและความถูกต้อง  (เป็นนามธรรม) ที่มนุษย์เข้าถึงได้
 
ปรัชญาในสมัยกลาง

   ยุคนี้เป็นยุคศักดินาหรือถูกเรียกว่า ยุคมืด (Dark Age) ของยุโรป ทั้งนี้ก็เพราะทุกสิ่งทุกอย่างที่เกิดขึ้นในสมัยนี้ถูกกำหนดโดยศาสนจักร แม้แต่ผู้ปกครองหรือกษัตริย์ในสมัยนี้ก็ยังเป็นรองหรือต้องเกรงใจต่อ สันตปาปา (Pope) ส่วนคำสอนในยุคนี้มีดังต่อไปนี้

1.ความยุติธรรมต้องขึ้นกับคำสอนของศาสนา
2.ศีลธรรมกับศาลนานั้นเป็นสิ่งเดียวกัน
3.ศรัทธาเป็นสิ่งสำคัญในการดำรงชีวิต

   จากทั้งหมดนี้จะเห็นได้ว่าในยุคนี้ทุกสิ่งทุกอย่างล้วนผูกติดกับศาสนา ไม่เว้นแม้แต่เรื่องของสิทธิต่างๆก็เป็นพระผู้เป็นเจ้ากำหนดให้มนุษย์
 
ปรัชญาในสมัยใหม่
   ในสมัยใหม่นี้มีแนวคิดที่เกี่ยวกับเรื่องของสิทธิอยู่ด้วยกัน 2 รูปแบบดังต่อไปนี้

1.แนวคิดที่มองมนุษย์ในแง่ลบ
   เป็นแนวคิดแบบ Thomas Hobbes มองว่ามนุษย์เห็นแก่ตัว มีสภาพตามธรรมชาติที่เลวร้าย และขาดศีลธรรม ดังนั้นเมื่อมนุษย์ตัดสินใจมาอยู่รวมกันในสังคม มนุษย์จึงควรจะอยู่ใต้อำนาจปกครองของผู้ปกครองอย่างเด็ดขาด เพราะแม้จะเจอผู้ปกครองที่ไม่ดี ก็ยังดีกว่าการอยู่ตามสภาพธรรมชาติ ฉะนั้นจึงอาจกล่าวได้ว่าแนวคิดนี้ผู้ปกครองจึงมีอำนาจปกครองหรือกำหนดสิ่งต่างๆ รวมทั้งสิทธิของประชาชนได้อย่างเต็มที่

2.แนวคิดที่มองมนุษย์ในแง่บวก
   เป็นแนวคิดแบบ John Locke มองว่ามนุษย์เป็นผู้มีสติปัญญา และรู้จักผิดชอบชั่วดี ผ่านการเรียนการสอนและประสบการณ์ที่ผ่านเข้ามาในชีวิต ดังนั้นการที่มนุษย์ตัดสินใจมารวมกันเพราะมนุษย์คิดแล้วว่าการอยู่ร่วมกันจะก่อให้เกิดความผาสุกมากกว่าการอยู่แบบแยกกัน ดังนั้นผู้ปกครองจึงเป็นผู้ที่คอยดูแลให้ประชาชนในสังคมมีชีวิตอยู่อย่างผาสุก กล่าวคือประชาชนมิได้อยู่เพื่อผู้ปกครอง แต่เป็นผู้ปกครองต่างหากที่ต้องอยู่เพื่อประชาชน จึงอาจกล่าวได้ว่าในรูปแบบนี้สิทธินั้นเกิดจากความต้องการของประชาชนในสังคมที่รัฐหรือผู้ปกครองมีหน้าที่ต้องรับรองสิทธิเหล่านั้นให้กับประชาชนเพื่อให้ประชาชนมีชีวิตอยู่อย่างมีความสุข
 
อ้างอิง : คำบรรยายวิชาสิทธิขั้นพื้นฐาน (น.150)
 
   ทั้งหมดนี้ก็คือแนวคิดสิทธิขั้นพื้นฐานเชิงปรัชญา ซึ่งผู้อ่านคงจะได้เห็นว่ามนุษย์เรานั้นมีความคิดเกี่ยวกับคำว่า"สิทธิ"พัฒนามาเรื่อยๆและเปลี่ยนแปลงไปตามแต่ละยุคสมัย ตามสภาพสังคมที่เราอยู่ ดังนั้นจึงอาจสรุปได้ว่าคำว่า"สิทธิ"นี้ก็จะยังคงไม่หยุดนิ่งและเปลี่ยนแปลงไปเรื่อยๆตามบริบทและความเป็นไปของสังคม
 บันทึกนี้เขียนโดย นาย พชร วิเชียรสรรค์