ปรึกษากฎหมายทางแชทไลน์

•  อำนาจปกครองบุตรบุญธรรม

•  บิดามารดาโดยกำเนิดหมดอำนาจปกครอง

•  การรับบุตรบุญธรรมและสิทธิทางกฎหมาย

•  สิทธิของผู้ปกครองหลังผู้รับบุตรบุญธรรมถึงแก่กรรม

จากคำพิพากษาศาลฎีกาที่ 349/2540 ศาลฎีกาได้พิจารณาและวินิจฉัยประเด็นเกี่ยวกับการหมดอำนาจปกครองของบิดามารดาโดยกำเนิดในกรณีที่บุตรได้ถูกจดทะเบียนรับเป็นบุตรบุญธรรม และความจำเป็นในการตั้งผู้ปกครองใหม่ในกรณีที่ผู้รับบุตรบุญธรรมถึงแก่กรรม ดังนี้

ข้อเท็จจริง

ผู้ร้องกับนางอุมาภรณ์  เป็นบิดามารดาโดยกำเนิดของเด็กชายสุธิพงษ์ ซึ่งได้จดทะเบียนเป็นบุตรบุญธรรมของร้อยตรีบุญเลิศ เมื่อวันที่ 21 มีนาคม 2537 ต่อมาร้อยตรีบุญเลิศถึงแก่กรรมในวันที่ 23 กันยายน 2538 ทำให้เด็กชายสุธิพงษ์ไม่มีผู้ปกครองที่ชอบด้วยกฎหมาย ผู้ร้องจึงยื่นคำร้องต่อศาลขอให้ตั้งตนเป็นผู้ปกครองบุตร

กระบวนการในศาล

ศาลชั้นต้นมีคำสั่งให้ยกคำร้องของผู้ร้อง ผู้ร้องจึงยื่นอุทธรณ์เฉพาะปัญหาข้อกฎหมายไปยังศาลฎีกา โดยได้รับอนุญาตจากศาลชั้นต้นตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง มาตรา 223 ทวิ

ข้อกฎหมายที่เกี่ยวข้อง

ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1598/28 บัญญัติว่า เมื่อมีการจดทะเบียนรับบุตรบุญธรรม บิดามารดาโดยกำเนิดของบุตรบุญธรรมจะหมดอำนาจปกครองตั้งแต่วันที่จดทะเบียนรับบุตรบุญธรรม และการรับบุตรบุญธรรมยังคงอยู่แม้ว่าผู้รับบุตรบุญธรรมจะถึงแก่กรรมก็ตาม หากต้องการให้บิดามารดาโดยกำเนิดกลับมามีอำนาจปกครองอีกครั้ง จะต้องมีการเลิกรับบุตรบุญธรรมตามมาตรา 1598/37 เท่านั้น

การวินิจฉัยของศาลฎีกา

ประเด็นหลักในการวินิจฉัยของศาลฎีกาคือ ผู้ร้องซึ่งเป็นบิดาโดยกำเนิดมีสิทธิและความจำเป็นในการขอตั้งตนเป็นผู้มีอำนาจปกครองบุตรหรือไม่ ศาลฎีกาพิจารณาจากข้อกฎหมายมาตรา 1598/28 ซึ่งระบุชัดเจนว่า บิดามารดาโดยกำเนิดไม่มีสิทธิกลับมามีอำนาจปกครองบุตรบุญธรรมอีกครั้งโดยอัตโนมัติแม้ในกรณีที่ผู้รับบุตรบุญธรรมถึงแก่กรรมก็ตาม การกลับมามีอำนาจปกครองของบิดามารดาโดยกำเนิดจะเกิดขึ้นได้เฉพาะเมื่อมีการเลิกสถานะบุตรบุญธรรมตามมาตรา 1598/37 เท่านั้น

ด้วยเหตุนี้ เมื่อข้อเท็จจริงในคดีนี้แสดงว่าเด็กชายสุธิพงษ์ยังไม่มีผู้ปกครองและบิดามารดาโดยกำเนิดก็ไม่มีสิทธิในการปกครองตามกฎหมาย ผู้ร้องจึงมีสิทธิที่จะยื่นคำร้องขอต่อศาลให้ตั้งผู้มีอำนาจปกครองเด็กชายสุธิพงษ์ โดยศาลฎีกาพิจารณาเห็นควรตั้งให้ผู้ร้องซึ่งเป็นบิดาโดยกำเนิดและบิดาตามกฎหมายเป็นผู้มีอำนาจปกครองบุตร

คำพิพากษาของศาลฎีกา

ศาลฎีกาจึงพิพากษากลับคำสั่งศาลชั้นต้น ให้ผู้ร้องเป็นผู้มีอำนาจปกครองเด็กชายสุธิพงษ์

บิดามารดาโดยกำเนิดหมดอำนาจปกครองบุตร

บุตรบุญธรรมย่อมมีฐานะอย่างเดียวกับบุตรชอบด้วยกฎหมายของผู้รับบุตรบุญธรรม แต่ไม่สูญสิทธิและหน้าที่ในครอบครัวที่ได้กำเนิดมา เมื่อผู้ร้อง(เป็นบิดา) ยกเด็กชายสุธิพงษ์ให้เป็นบุตรบุญธรรมแก่ร้อยตรีบุญเลิศแล้ว บิดามารดาโดยกำเนิดของเด็กชายสุธิพงษ์ก็หมดอำนาจปกครองนับแต่วันเวลาที่เด็กชายสุธิพงษ์เป็นบุตรบุญธรรมของร้อยตรีบุญเลิศ และแม้ภายหลังร้อยตรีบุญเลิศถึงแก่กรรม การถึงแก่กรรมของร้อยตรีบุญเลิศผู้รับบุตรบุญธรรมก็หาได้มีผลทำให้การรับบุตรบุญธรรมต้องเลิกหรือสิ้นสุดไปด้วยไม่ เด็กชายสุธิพงษ์ยังคงเป็นบุตรบุญธรรมของร้อยตรีบุญเลิศอยู่

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 349/2540

เมื่อมีการจดทะเบียนรับบุตรบุญธรรมบิดามารดาโดยกำเนิดของบุตรบุญธรรมย่อมหมดอำนาจปกครองไปตั้งแต่เวลาที่เป็นบุตรบุญธรรมแล้วตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์มาตรา1598/28 ดังนั้นเมื่อผู้ร้องยกส. ให้เป็นบุตรบุญธรรมแก่บ. แล้วผู้ร้องกับอ. ซึ่งเป็นบิดามารดาโดยกำเนิดของส. ก็หมดอำนาจปกครองนับแต่เวลาที่ส. เป็นบุตรบุญธรรมของบ. แม้ภายหลังบ.ถึงแก่กรรมก็ไม่มีผลทำให้การรับบุตรบุญธรรมต้องเลิกหรือสิ้นสุดไปด้วยส. ยังคงเป็นบุตรบุญธรรมของบ. อยู่ ผู้ร้องกับอ.หาได้กลับมีอำนาจปกครองขึ้นมาใหม่ไม่อำนาจปกครองของบิดามารดาโดยกำเนิดจะกลับคืนมาก็ต่อเมื่อมีการเลิกรับบุตรบุญธรรมตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์มาตรา1598/37เท่านั้นเมื่อข้อเท็จจริงฟังได้ว่าส. บุตรผู้เยาว์ไม่มีผู้ปกครองและผู้ร้องกับอ. ก็มิใช่เป็นผู้ได้อำนาจปกครองส. กลับคืนมาจึงมีความจำเป็นที่ผู้ร้องจะต้องใช้สิทธิทางศาลยื่นคำร้องขอให้ศาลตั้งผู้มีอำนาจปกครองส. ได้เมื่อผู้ร้องเป็นบิดาโดยกำเนิดและโดยชอบด้วยกฎหมายของส. จึงเห็นสมควรตั้งผู้ร้องให้เป็นผู้มีอำนาจปกครองส. บุตรผู้เยาว์

ผู้ร้องยื่นคำร้องขอว่า ผู้ร้องกับนางอุมาภรณ์ เป็นบิดามารดาของเด็กชายสุธิพงษ์  อายุประมาณ 8 ปีเมื่อวันที่ 21 มีนาคม 2537 ร้อยตรีบุญเลิศ ได้จดทะเบียนรับเด็กชายสุธิพงษ์เป็นบุตรบุญธรรม ต่อมาวันที่23 กันยายน 2538 ร้อยตรีบุญเลิศถึงแก่กรรมทำให้เด็กชายสุธิพงษ์ไม่มีผู้ปกครองโดยชอบด้วยกฎหมาย ผู้ร้องในฐานะบิดาของเด็กชายสุธิพงษ์จึงขอให้ศาลมีคำสั่งตั้งให้ผู้ร้องเป็นผู้มีอำนาจปกครองเด็กชายสุธิพงษ์

ศาลชั้นต้นไต่สวนแล้วเห็นว่า เมื่อผู้รับบุตรบุญธรรมของเด็กชายสุธิพงษ์ถึงแก่กรรม ความเป็นผู้ปกครองย่อมสิ้นสุดลงตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1598/7 (1) ให้บิดามารดาของเด็กชายสุธิพงษ์โดยกำเนิดกลับมีอำนาจปกครองได้ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1598/37 กรณีผู้ร้องเป็นบิดาโดยชอบด้วยกฎหมายของเด็กชายสุธิพงษ์ ย่อมมีอำนาจปกครองอยู่แล้วตามผลของกฎหมายจึงไม่จำต้องใช้สิทธิทางศาล ให้ยกคำร้อง

ผู้ร้องอุทธรณ์เฉพาะปัญหาข้อกฎหมายโดยตรงต่อศาลฎีกาโดยได้รับอนุญาตจากศาลชั้นต้นตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่งมาตรา 223 ทวิ

ศาลฎีกาวินิจฉัยว่า "พิเคราะห์แล้ว ปัญหามีว่า ผู้ร้องมีความจำเป็นที่จะต้องใช้สิทธิทางศาลร้องขอให้ศาลตั้งผู้ร้องเป็นผู้มีอำนาจปกครองเด็กชายสุธิพงษ์หรือไม่ ในข้อนี้ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1598/28 บัญญัติว่า บุตรบุญธรรมย่อมมีฐานะอย่างเดียวกับบุตรชอบด้วยกฎหมายของผู้รับบุตรบุญธรรมนั้นแต่ไม่สูญสิทธิและหน้าที่ในครอบครัวที่ได้กำเนิดมา ในกรณีเช่นนี้ให้บิดามารดาโดยกำเนิดหมดอำนาจปกครองนับแต่วันเวลาที่เด็กเป็นบุตรบุญธรรมแล้ว จากบทบัญญัติดังกล่าวจะเห็นได้ว่า เมื่อมีการจดทะเบียนรับบุตรบุญธรรม บิดามารดาโดยกำเนิดของบุตรบุญธรรมนั้นย่อมหมดอำนาจปกครองไปตั้งแต่วันเวลาที่เป็นบุตรบุญธรรมแล้ว ดังนั้นเมื่อผู้ร้องยกเด็กชายสุธิพงษ์ให้เป็นบุตรบุญธรรมแก่ร้อยตรีบุญเลิศแล้ว ผู้ร้องกับนางอุมาภรณ์ซึ่งเป็นบิดามารดาโดยกำเนิดของเด็กชายสุธิพงษ์ก็หมดอำนาจปกครองนับแต่วันเวลาที่เด็กชายสุธิพงษ์เป็นบุตรบุญธรรมของร้อยตรีบุญเลิศและแม้ภายหลังร้อยตรีบุญเลิศถึงแก่กรรม การถึงแก่กรรมของร้อยตรีบุญเลิศผู้รับบุตรบุญธรรมก็หาได้มีผลทำให้การรับบุตรบุญธรรมต้องเลิกหรือสิ้นสุดไปด้วยไม่ เด็กชายสุธิพงษ์ยังคงเป็นบุตรบุญธรรมของร้อยตรีบุญเลิศอยู่ ผู้ร้องกับนางอุมาภรณ์ซึ่งเป็นบิดามารดาโดยกำเนิดของเด็กชายสุธิพงษ์บุตรผู้เยาว์หาได้กลับมีอำนาจปกครองขึ้นมาใหม่ได้ไม่ อำนาจปกครองของบิดามารดาโดยกำเนิดจะกลับคืนมาก็ต่อเมื่อมีการเลิกรับบุตรบุญธรรมตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1598/37 เท่านั้นเมื่อข้อเท็จจริงในคดีนี้ฟังได้ว่าเด็กชายสุธิพงษ์บุตรผู้เยาว์ไม่มีผู้ปกครองและผู้ร้องกับนางอุมาภรณ์ก็มิใช่เป็นผู้ได้อำนาจปกครองเด็กชายสุธิพงษ์กลับคืนมาเช่นนี้ จึงมีความจำเป็นที่ผู้ร้องจะต้องใช้สิทธิทางศาลยื่นคำร้องขอให้ศาลตั้งผู้มีอำนาจปกครองเด็กชายสุธิพงษ์ได้ ทั้งเมื่อข้อเท็จจริงได้ความว่าผู้ร้องเป็นบิดาโดยกำเนิดและโดยชอบด้วยกฎหมายของเด็กชายสุธิพงษ์บุตรผู้เยาว์ ศาลฎีกาเห็นสมควรตั้งผู้ร้องให้เป็นผู้มีอำนาจปกครองเด็กชายสุธิพงษ์บุตรผู้เยาว์ที่ศาลชั้นต้นยกคำร้องขอของผู้ร้องนั้น ศาลฎีกาไม่เห็นพ้องด้วยอุทธรณ์ของผู้ร้องฟังขึ้น"

พิพากษากลับเป็นว่า ให้นายปัญญา ผู้ร้องเป็นผู้มีอำนาจปกครองเด็กชายสุธิพงษ์